โบราณสถานเมืองเพนียด

ลักษณะ

เป็นส่วนประกอบของอาคารก่อด้วยศิลาแลง ขนาดประมาณ 40 x 70 เมตรหนาราว10-11เมตร สูงประมาณ 1.70 -4.00เมตร ภายในเป็นพื้นที่โล่งมีบันไดทางขึ้นหลักอยู่ทางด้านเหนือและบันไดทางลงภายในตัวโบราณสถานอยู่ทางทิศตะวันตกและทิศตะวันออก พื้นบนของผนังอาคารด้านทิศเหนือมีศิลาแลงปูจะมีความสูงประมาณ1.70 เมตร ส่วนพื้นบนของผนังอาคารด้านทางทิศตะวันออกและทิศตะวันตกมีศิลาปลงปูสูงราว 2.30 เมตรและมีบันไดทางขึ้นไต่ระดับไปสู่ผนังอาคารด้านทิศใต้ซึ่งสูงราว 4 เมตร

การขึ้นทะเบียน

ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 52 ตอนที่ 75 ลงวันที่ 8 มีนาคม 2478 อนึ่งในช่วงก่อนหน้านี้ราว พุทธศตวรรษที่ 14 เกิดมีเหตุการณ์สำคัญเกิดขึ้นคือพระเจ้าชัยวรมันที่ 2( พ.ศ. 1345-1393)เสด็จมาจากชวา เข้ามากอบกู้เอกราชจากบรรพบุรุษของพระองค์ ผู้รู้กล่าวว่าทรงเป็นทายาทของ เจนละ ซึ่งอพยพไปเป็นตัวจำนำอยู่ในเกาะชวาทรงรวมอาณาจักรขอมโบราณ 2 แห่งที่เรียกว่า อาณาจักรเจนละบกและ เจนละน้ำ เข้าด้วยกันเรียกว่า อาณาจักรกัมพูชา สันนิษฐานว่าอำนาจเดิมอาณาจักรเจนละคงเหลืออยู่บ้าง ทำให้เกิดความไม่มั่นคงทางการเมือง ทรงย้ายเมือง หลวง 4 ครั้ง ทรงสถาปนา ลัทธิเคารพบูชาเทวราช อันเป็นการยกย่องพระเจ้าแผ่นดินเสมอเทวดาเมื่อสิ้นพระชนม์จะเสด็จไปยัง สวรรค์รวมกับเทวดาที่ทรงปรารถนาไว้ลัทธิการเคารพบูชาเทวราชนี้ ได้มีการปฎิบัติสืบเนื่องต่อมา โดยเฉพาะในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15 ซึ่งมีการเขียนจารึกเพนียด 1 กษัตริย์ที่สำคัญองค์หนึงคือ พระเจ้ายโสวรมันที่ 1 ( พ.ศ. 1432-1443) ผู้สถาปนาเมืองพระนครเมืองแรก คือเมืองโสธรปุระมีศูนย์กลางอยู่ที่เขาพนมบาแคง ตามคำแนะนำของพระอาจารย์พระอัญวามะศิวะโดยย้ายจากเมืองหริหราลัย ซึงเป็นกลุ่มที่ไม่สามารถรับความเจริญของเมืองได้ โดยย้ายไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือริมทะเลสาปใหญ่ สูงกว่าเมืองหริหราลัย 28 เมตร ห่างจากชายฝั่งทะเลสาบ ราว 7 กม. (เดิมอาจใกล้กว่านี้) เมื่อขึ้นครองราชย์พระองค์ได้สร้างความเป็นปึกแผ่นทำให้สามารถรวบรวมนักรบ นักปกครองและช่างได้เป็นจำนวนมากประกอบกับอยู่ไม่ไกลจากทะเลสาบเขมรอันอุดมสมบูรณ์ มีผู้วิเคราะห์ว่าสิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยให้คนรุ่นหลังมีทรัพยากรเพียงพอที่จะสร้างสรรงาน สถาปัตยกรรมอันมีชื่อเสียงไปทั่วโลกในยุคต่อมาจารึกซึ่งพบที่โบราณสถานเพนียตนี้มีลักษณะการจารึกและข้อความเหมือนกับจารึกอื่นอีก 11 หลัก ซึ่งพบที่เมืองพระตะบองเสียมราฐ นครจำปาศักดิ์ ตะโบงฆมุม บาพนม บันทายมาส และมาสักเนื้อหาเป็นเรื่องการจัดระเบียบ พระองค์ไม่เพียงสร้างมหานครอันยิ่งใหญ่ไว้เป็นรากฐานแสดงถึงพระราชอำนาจของพระองค์เท่านั้น แม้ในการจัดระบบสังคมพระองค์สร้างวินัยให้ประชาชนปฎิบัติโดยออกระเบียบต่างๆไว้มากมายมีกำหนดกฎเกณฑ์ที่ชัดเจนให้ประชาชน นักพรต นักบวชปฎิบัติอย่างเคร่งครัด ศาสตราจารย์ ต้วน ลี่ เซิง จากมหาวิทยาลัยปักกิ่ง เมื่อครั้งมาปฎิบัติงานที่มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติชี้ว่า เมืองเพนียตในสมัยนั้น ได้รับอิทธิพลของอาณาจักรขอมโบราณ จีนเรียกว่า เจิง ลี ฟู อนึ่ง โบราณสถานเพนียดแห่งนี้เป็นส่วนหนึ่งของศาสนสถานประเภทเทวสถาน ซึ่งนับถือพระศิวะหรือพระวิษณุดังปรากฎในจารึก มีที่ตั้งอยู่ในเมืองเพนียดหรือเมืองกาไวซึ่งแต่เดิมมีแนวกำแพงเมืองกว้างราว 1 ก.ม.ยาวราว 2.5 ก.ม. จัดว่าเป็นเมืองโบราณที่มีรูปแบบคล้ายเมืองโบราณสมัยทวารวดีที่ได้รับอิทธิพลของวัฒนธรรมขอมยุคโบราณ